Programma 2Ondernemend Breda

Lasten € 75.469
Baten € 24.816
Saldo € -50.653

Onze ambitie

Met het Verhaal van Breda als kompas gaan we op economisch gebied op volle kracht vooruit. Het economisch herstel zet door. Het aantal banen groeit en de werkloosheid neemt verder af. Er ontstaan steeds meer nieuwe, kleine bedrijven in Breda. Gelukkig groeien veel van hen ook door en kent Breda een mooie, diverse economie met veel potentie en weinig kwetsbaarheden. De creatieve sector groeit en bloeit en pakt haar kansen. Wij willen het bedrijfsleven faciliteren in zijn ontwikkeling. Onze dienstverlening aan werkgevers is belangrijk voor de beste match tussen vraag naar en aanbod van talent. We willen dat in Breda iedereen meedoet en meeprofiteert van de dynamiek in de stad. Werk, werk, werk staat voorop. Passend werk voor iedereen en ruimte voor klein en groot ondernemerschap. Het onderwijs speelt een cruciale rol en daar werken we nauw mee samen.

 

Onze internationale potentie is groot. Veel bedrijven kiezen voor Breda als vestigingsplaats voor hun hoofdkantoor, met nevenvestigingen in de Benelux of daarbuiten. We werken aan een sterke expat community. Met de internationale school zijn we aantrekkelijk voor kenniswerkers van buiten Nederland. Vanuit het Verhaal van Breda werken we verder aan ons internationaal profiel. Dat geeft handen en voeten aan onze lobby agenda. We slaan onze vleugels uit naar Europa. Onder andere door de netwerken en financiële kansen in Europa goed te kennen en te benutten, vanuit het perspectief van onze stad en de regio West-Brabant.

 

Ook binnen de stad en de dorpen willen we aantrekkelijk zijn en blijven om te wonen, werken en verblijven. We geven uitvoering aan de Structuurvisie Breda 2030 en stellen deze zo nodig bij. Grote stedelijke ontwikkelingen staan op stapel. Het doortrekken van de Nieuwe Mark wordt realiteit, de spoorlijn Breda-Utrecht staat weer op de agenda, de HSL gaat naar België en verder rijden. Ook de herontwikkeling van de Markoevers en het Haveneiland is in zicht. Ons doel is trotse inwoners te houden en meer bezoekers te verleiden naar Breda te komen. Dat laatste doen we in nauwe samenwerking met veel partijen. Het ondernemersfonds in de binnenstad krijgt verder vorm. De partijen rond citymarketing gaan  samen Breda, nationaal en internationaal, beter op de kaart te zetten.

 

Wat is de uitdaging

Externe ontwikkelingen

Economisch programma:

Economische ontwikkeling bestaat uit de rijkdom van de gemeenschap en de kansen voor de lokale economie om zich uit te breiden. Dat bereiken we met de infusie van nieuw geld in de lokale economie. Deze infusie bevordert de verkoop van producten en diensten aan bovenlokale klanten. Werkgevers die de meeste omzet genereren buiten de lokale economie, zijn essentieel voor de ondersteuning van de retail-, dienst- en professionele sectoren binnen Breda. Dat geldt ook voor servicebedrijven en toeristische ondernemingen. Het doel van economische ontwikkeling is meer kansen op welvaart en kwaliteit van leven voor mensen die in Breda wonen en werken. Groeiende bedrijfswinsten  zijn in die zin eerder middel dan doel op zich. Hoe we dit willen bereiken staat in de Bredase ‘Economische Agenda’ (2016).

Economische trends en ontwikkelingen:

De structuur van de economie verandert en zal in de toekomst nog sterker en sneller veranderen. Concurrentievoordelen zijn steeds meer tijdelijk. Vergrijzing, toename in ongelijkheid en het bereikte plafond in de opleidingsexpansie maken het verstandig om uit te gaan van een bescheiden economische groei. In Nederland liggen er op termijn kansen voor persoonlijke dienstverlening en nieuwe vormen van zorg en sociaal ondernemerschap. De overgang naar een meer duurzame economie en samenleving biedt nieuwe kansen (duurzame energie, nieuwe infrastructuur en netwerken, circulaire economie). Repareren, producten samenstellen uit oude onderdelen en herwinnen van grondstof uit producten (urban mining) bieden kansen voor nieuwe vormen van bedrijvigheid en nieuwe banen. De Next Economy heeft nul CO2 emissie, combineert functies, maakt gezamenlijk gebruik van publieke ruimten en stelt  sociale boven technische innovaties.

Het opleidingsniveau van de beroepsbevolking bepaalt in hoge mate de regionale economische groei. Een goed en beter opgeleide beroepsbevolking, meer permanente educatie, minder mismatches op de arbeidsmarkt, betere kenniscirculatie en hogere arbeidsparticipatie bieden grotere kansen op positieve economische ontwikkelingen in de stad en stadsregio.

Belangrijkste demografische trends (Ø) en daaruit voorvloeiende opgaven (•):

Ø Grote veranderingen in de economische structuur: persoonlijke dienstverlening, nieuwe vormen van zorg, sociale economie, circulaire economie en transitie naar duurzaamheid.
Ø Structurele, langdurige leegstand van kantoren en winkels, met belangrijke verschillen per stad en regio.
Ø Grote variatie in de ontwikkeling van het aantal banen per stad. Het is belangrijk te achterhalen wat oorzaken zijn voor succes, stagnatie en afname.
• Integreren van uitkeringsgerechtigden met grote afstand tot de arbeidsmarkt door loonkostensubsidies, beschutte werkplaatsen, langdurige scholingsinspanningen en goede klantmanagers.
• De sleutel voor economisch succes is betere opleidingsniveaus, nieuwe en andere onderwijsvormen, meer permanente educatie en minder mismatches op de arbeidsmarkt.
• Meer samenhang aanbrengen tussen de beleidsterreinen werk en inkomen, (jeugd)zorg, arbeidsmarkt, onderwijs en economie.

(Bron: Trendstudie Platform 31 ‘Stedelijke trends en opgaven voor 2018 e.v.’, april 2017)

Trends en ontwikkelingen die het programma beïnvloeden :

Economisch: economische structuur wijzigt sterker en sneller.
Er liggen kansen op het terrein van persoonlijke dienstverlening, nieuwe vormen van zorg en sociaal ondernemerschap en in de transitie naar een meer duurzame economie en samenleving. Breda doet dat in een sterk en steeds sneller veranderende omgeving.

Technologisch: fysieke, digitale en biologische werelden komen samen.
De fysieke wereld wordt één groot communicatiesysteem, dat digitale diensten en producten koppelt. Wie beheert dat systeem, wie beschikt over data en wie heeft toegang tot data? Ook vraagstukken rond privacy en identiteitsfraude vragen publieke aandacht.

Duurzaam: transitie naar een duurzame economie en samenleving.
Er zijn drie fundamentele transities nodig: energietransitie (gebruik van fossiele brandstoffen tot bijna nul reduceren), transitie naar een meer circulaire economie (uitputting van grondstoffen en uitstoot van reststoffen verminderen) en gedeeltelijke eiwittransitie (minder roodvlees en zuivel produceren en consumeren). De afspraken van eind 2015 in het Klimaatakkoord van Parijs hebben effect op Breda en haar duurzaamheidsambitie. Het Parijsakkoord gaat in 2020 in, met als doel: opwarming van de aarde beperken tot ruim onder 2 graden Celsius, met duidelijk zicht op 1,5 graden Celsius.

Bestuurlijk: lokaal bestuur moet meer regionaal samenwerken.
In een regio komen de beleidsterreinen economie, bereikbaarheid, wonen, winkelen, recreëren, arbeidsmarkt, onderwijs, re-integratie, zorg en welzijn samen. In een stedelijke regio en een daily urban system hangen economische relaties, diensten- en sociale infrastructuur en ruimtelijke verbindingen samen. De Nederlandse bestuurlijke structuur sluit hierbij nog onvoldoende aan. In Breda kiezen we voor de samenwerking die het beste past bij de opgave.

Ook de externe ontwikkelingen in de andere programma’s kunnen programma 2 beïnvloeden.

De thema`s

Wat willen we bereiken?

De groei van werkgelegenheid is ons belangrijkste economische doel. We willen voor een brede groep Bredanaars, hoog en minder hoog opgeleid, economische impulsen en meer werkgelegenheid. We stimuleren de werkgelegenheid en zetten in op ondernemerschap en innovatie in combinatie met een aantal aanjagers: internationalisering, toegepaste technologie, creativiteit en beleving.

 

Een belangrijk doel voor de komende jaren is een aantrekkelijk vestigingsklimaat van internationale allure. Met zichtbaar resultaat als nieuwe bedrijven die zich in Breda vestigen, groeiende werkgelegenheid en internationale export van producten en diensten van in Breda gevestigde bedrijven.

 

We willen dat Breda een aantrekkelijk vestigingsklimaat heeft, waar ondernemers zich ondersteund voelen en vrij om te ondernemen. Dat levert nieuwe startende bedrijven en doorgroei van bestaande bedrijven. We willen een verbinder zijn tussen kennisinstellingen en bedrijven, met als doel nieuwe kennis en technologie voor ontwikkeling en groei van bedrijven. Breda moet een hot spot worden voor creatieve bedrijven die, samen met andere sectoren, aanzetten tot vernieuwing.

 

We gaan Breda positioneren als stad van beleving, op een onderscheidende en nieuwe manier. De binnenstad is de levendige, historische én technologisch vooruitstrevende etalage en economische motor. Zo willen we bereiken dat de binnenstad aantrekt.

 

Dat brengt een aantal randvoorwaarden met zich mee, zoals een vestigingsklimaat met een aantrekkelijke  woon- en leefomgeving. Maar ook een bereikbare stad die werkt aan reductie van files en een goede (internationale) bereikbaarheid.

Wat gaan we er voor doen?

In 2018 geven we een aantal impulsen om dit te bereiken. We versterken acquisitie en accountmanagement. We richten ons niet alleen op het binnenhalen van nieuwe (internationale) vestigers, maar ook op het behoud en groei van bestaande bedrijven. We werken nauw samen met REWIN en BOM. De taken van de NV BrIM gaan naar de gemeentelijke organisatie. Resterende middelen uit de NV gaan in een investeringsfonds voor groeiende bedrijven.

 

In 2018 zijn er voor ondernemers een investeringsfonds, een subsidieregeling voor werkgelegenheidstimulering (Economische Impuls) en een regeling voor ruimtelijke aanpassingen (FONS.) Dit in aanvulling en samenwerking met regelingen van de Provincie en BOM.

 

We gaan ondernemerschap stimuleren met het reguliere programma Business Coach Breda en met een nieuw te ontwikkelen aanpak voor (door)groei van ondernemers. Als verbinder zetten we sterk in op clusters waar bedrijfsleven, kennisinstellingen en maatschappelijke organisaties uit de regio samen kansen onderzoeken. We benoemen een aantal kansrijke clusters voor het toepassen van nieuwe kennis, ondernemerschap en internationalisering. Er is ruimte voor proeftuinen, initiatieven en experimenten. De stad als living lab voor nieuwe technologische concepten, die liefst in Breda bedacht of ontwikkeld zijn. We passen ze zelf ook toe in onze smart city projecten. Samen met de creatieve sector werken we aan bundeling van krachten, talentontwikkeling en behoud, nieuwe toepassingen laten zien en kruisbestuiving met andere sectoren.

 

De afgelopen periode hebben we flink geïnvesteerd in ontwikkelingen in de binnenstad. De nieuwe aanpak van citymarketing, in combinatie met erfgoed, geeft het aantal bezoekers een extra impuls. Een nieuwe organisatie voor citymarketing richt zich op marketing en profilering, naast een deel van de oude VVV taken (gastvrijheid en promotie). De organisatie, een duurzame samenwerking tussen publieke en private partijen,  zorgt voor meer bezoekers, meer bestedingen en nieuwe investeringen. De organisatie heeft een coöperatief model, waardoor partijen echt samen optrekken.

 

Het erfgoed in onze binnenstad heeft een grote aantrekkelijkheid en waarde, die we verder gaan benutten. De Grote Kerk is duurzaam verlicht, maar we zijn nog niet klaar. We zetten de schijnwerpers op bijzondere gebouwen en monumenten, wat bijdraagt aan de aantrekkingskracht van de binnenstad. Naast de Grote Kerk willen we projecties op het stadhuis en het Stedelijk Museum aanlichten. We verlichten ook enkele bruggen.  

 

Smart Mobility is belangrijk voor de bereikbaarheid en economische aantrekkelijkheid van stad en dorpen. Bijvoorbeeld met innovatieve oplossingen in verkeersregelinstallaties of via apps. We dagen de markt uit om met vernieuwende ideeën te komen voor betere doorstroming van verkeer. We vragen kennisinstellingen en leveranciers naar oplossingen met de nieuwste technieken, die we eerst in een proeftuin gaan toepassen.  

Wat is de uitdaging?

Achterliggende documenten

Maand / Jaar

Kaderstellend / Rapporterend / Evaluerend

Document

mei 2017

Kaderstellend

Voorjaarsnota 2017 (Economische groei)

2008

Kaderstellend

Structuurvisie Bedrijventerreinen Breda 2020

Kaderstellend

Kantorennota Breda 2020

Gerelateerde Producten

Risico's

De risico's van grondexploitaties voor bedrijventerreinen staan in de paragraaf Grondbeleid.

Wat willen we bereiken?

Breda kent verschillende locaties en ontwikkelingen die aangemerkt worden als groot project. Bijvoorbeeld de ontwikkeling rondom Via Breda, Havenkwartier, Amphia Ziekenhuis, Gasthuisvelden, aanleggen van de Nieuwe Mark, Oostflank, Zoete Delta en winkel- en woonlocaties in Teteringen. Als impuls voor grootschalige gebiedsontwikkelingen versterkten we het fonds stedelijke ontwikkeling. In de binnenstad zien we de initiatieven toenemen. We willen dat de binnenstad zich blijft ontwikkelen en aantrekkelijk blijft voor inwoners en bezoekers. De projecten die hieraan bijdragen stimuleren we en we regisseren de afstemming tussen de projecten.

 

Met Via Breda transformeren we de Spoorzone, waar in zo’n 20 jaar tijd een nieuw stadsdeel ontstaat. Dat doen we samen met eigenaren, marktpartijen en bewoners. In een mix van functies ontstaat een duurzaam, attractief en levendig gebied, met ruimtelijke kwaliteit, goed bereikbaar voor alle vervoer. Dit versterkt de sociaal economische structuur en de buurten en verbetert de bereikbaarheid. In 2018 is de oplevering van de rechtbank hier een mijlpaal. De haalbaarheidsfase van het plan 5Tracks voor Coulissen-West is in uitvoering, de voorbereiding voor uitvoering werken we in 2018 verder uit.

 

Het Havenkwartier heeft de potentie uit te groeien tot een uniek gemengd stedelijk gebied, complementair aan onze binnenstad: het is de plek met attractiviteit en ruimte voor moderne stedelijkheid, creatief ondernemen en cultuur. Met Amvest onderzoeken we haalbaarheid van de ontwikkeling van Backer en Rueb en Van Puijfelik. Voor herinrichting Speelhuislaan is geld gereserveerd in het meerjarenperspectief. In het gebied Klavers Jansen starten we met herontwikkeling aan de Minister Kanstraat  voor woningbouw. We werken samen met de gebruikers de versterking verder uit van het creatief cultureel cluster Klavers Jansen en Electron.

 

Gasthuisvelden is een gebied van 16 hectare, met de Seeligkazerne en omliggende kantoorgebouwen. Veel vastgoed komt beschikbaar,  een unieke kans om dit gebied nieuwe betekenis te geven. Dit leidde tot een gezamenlijk visie met de vastgoedeigenaren. Door in hoogstedelijk gebiedsmilieu een combinatie van stedelijke leisure, onderwijs, wonen, werken en voorzieningen te realiseren versterken we het vestigingsklimaat in Breda. Op het terrein van Seelig Noord opent in 2018 MBO De Rooi Pannen.

 

Met het vertrek van defensie van Seelig Noord benutten we de kans voor het vervolg van de Nieuwe Mark over het Seeligterrein. Terugbrengen van het is een extra impuls voor de verblijfskwaliteit van dit gebied. Het tracé staat vast, onze ambitie is een bevaarbare variant. De eerste fase pakken we samen met de vastgoedeigenaren op.

 

Het voormalig CSM-terrein (Corbion-terrein), onderdeel van Emer-Zuid, heeft grote potentie om doelen in de Structuurvisie Breda 2030 te realiseren. Onderdeel is de waterretentieopgave van Via Breda. Het gebied biedt volop kansen voor versterking van het toeristisch, recreatief en economisch perspectief van Breda te versterken. Samen met de eigenaar van het terrein werken we een verkenning uit voor een nieuw toekomstperspectief.

 

De eerste fase van de herinrichting Oostflank begint in 2018. Vlaszak en Kloosterplein krijgen een parkachtige inrichting, met ruimte voor klimaatadaptatie en een duidelijke inrichting voor verschillende verkeersstromen.

 

Wat gaan we er voor doen?

Met integraal management (acquisitie, marketing, communicatie, programma- en omgevingsmanagement) realiseren we onze doelen, projecten en lijnactiviteiten. In Via Breda ligt het accent op de gebiedsontwikkeling rondom het station. Het gaat om verdere ontwikkeling Stationskwartier en herinrichting openbare ruimte, start van Drie Hoefijzers Noord en ontwikkelen Havenkwartier.

 

De uitvoering van de eerste fase van de Nieuwe Mark over Seelig Noord is in voorbereiding.

 

Voor Gasthuisvelden (ten noorden van de Fellenoordstraat) maken we afspraken met vastgoedeigenaren over herontwikkeling. Samen met vastgoedeigenaren van de kantoren bij de rechtbank maken we hiervoor een strategie.

 

We beginnen samen met de partijen met placemaking van het gebied (met gebruikers werken aan verbetering openbare ruimte). Er is speciale aandacht voor het stimulerend effect dat de rivier en het toekomstige park Seelig hebben op de aantrekkingskracht van de stad. Bij placemaking gebruiken we ook de mogelijkheden van het voormalig belastingkantoor. We geven vorm aan (vrije tijds) economie als onderdeel van een mix van toekomstige functies en als een dragend element van gebiedsontwikkeling. Hiervoor ontwikkelen we een strategie.

 

Het Fonds Stedelijke Ontwikkeling is voor cofinanciering van grootstedelijke ontwikkelingen. Zo stimuleren we anderen om mee te investeren in grootstedelijk ontwikkelingen. In 2018 zetten we het fonds in voor de Nieuwe Mark en het Havenkwartier.

 

 

Achterliggende documenten

Maand / Jaar

Kaderstellend / Rapporterend / Evaluerend

Document

juni 2017

Kaderstellend

Voorjaarsnota 2017

mei 2016

Kaderstellend

Ruimtelijke visie voor de Gasthuisvelden

Kaderstellend

Structuurvisie 2030

Kaderstellend

Ontwikkel- en realisatiestrategie Via Breda

Gerelateerde Producten

Risico's

Voor de risico’s van projecten van derden is een risico-inventarisatie gemaakt. Deze staat in de paragraaf Risicomanagement en Weerstandsvermogen.

Wat willen we bereiken?

Breda wil als stad klaar zijn voor de toekomst. Het Verhaal van Breda moet leiden tot een sterke profilering, positionering en ontwikkeling van de stad. De kern van het Verhaal van Breda is een diversiteit aan verbindingen die in Breda bestaan en worden gelegd (schakelen met elkaar), een goed uitgebalanceerd woon- en werkklimaat dat de stad kenmerkt (schakelen op kwaliteit) en de uitgelezen geografische ligging en aanwezigheid van internationale mensen en bedrijven (schakelen op assen). Zo onderscheidt Breda zich van andere steden, is en blijft aantrekkelijk voor bewoners, ondernemers, studenten en bezoekers. Cultuur, sport en evenementen spelen daarin een belangrijke rol.

 

Cultuur manifesteert zich in Breda in veel verschillende gedaanten: kunst, creatieve industrie, evenementen, onderwijs, media, politiek en samenleving. Cultuur heeft een belangrijke waarde, draagt bij aan een goed leef- en vestigingsklimaat en is belangrijk voor de ontwikkeling van mensen. Cultuur is - net als sport en evenementen - een verbindende schakel met economie, onderwijs en bedrijven.

 

Om recht te doen aan het belang van cultuur, aan de culturele initiatieven en de betrokkenheid van de stad bij cultuur, is Cultuur Breda gestart. Personen en partijen in de stad – in een on- en offline community – geven met elkaar, vorm en inhoud aan cultuur. Met de culturele hoofdstructuur hebben we afspraken voor 2017-2020. Dat geeft echter nog niet de gewenste beweging tussen gevestigde en nieuwe initiatieven in de sector.

 

Om CultuurBreda te versterken ontwikkelden we het werkprogramma CultuurBreda 2017-2018. Dit brengt focus aan in de opbrengst van twee jaar community CultuurBreda. We maken keuzes om nieuwe initiatieven, initiatiefnemers, beginnende organisaties en makers in het culturele veld ruimte te bieden voor groei en de sector te bewegen naar andere cultuuruitingen, pluriformiteit, diversiteit en innovatie. Met het versterken van het Makersklimaat, ondersteunen van talentontwikkeling (presentatie en productie) in broedplaatsen zoals Stek, Pier 15, Pand Electon en KlaversJansen. Eind 2017 is de uitgangspuntennotitie waarin de toekomstrichting voor Cultuur in Breda wordt beschreven voorgelegd aan de Raad. Deze vormt de basis voor de nieuwe cultuurplanperiode 2021-2024 en sluit aan bij samenwerking tussen B5 en Provincie op het gebied van cultuur in Brabantstad. In de voorjaarsnota is voor CultuurBreda een bedrag van 0,4 mln euro opgenomen.

 

Cultuur verbindt de historische stad en rijke historie met hedendaagse beleving. In het nieuwe Stedelijk Museum Breda komt deze verbinding tot haar volle recht, een plek voor bewoners en bezoekers om de stad te beleven. Het depot en collectiebeheer moeten worden geborgd. In de voorjaarsnota 2017 is een bedrag van 0,4 mln euro opgenomen als voorbereidingskrediet voor de ontwikkeling van een nieuw stadsdepot.

 

In 2019 herdenken we 75 jaar bevrijding. Aan de Ettensebaan zal nog voor de herdenking in 2019 het Generaal Maczek Memorial worden gerealiseerd. In de voorjaarsnota 2017 is voor de realisatie van het memorial € 200.000 euro opgenomen.

 

Het college heeft voorjaar 2017 de Uitgangspuntennotitie Erfgoed vastgesteld. Het nieuwe college zal in 2018 op basis van deze uitgangspuntennotitie, de bespreking in de raads, reactie vanuit het erfgoedveld en de lopende impactmeting erfgoed een nieuw erfgoedbeleid opstellen.

 

Naast de historische binnenstad, podium en/of locatie voor veel evenementen en culturele instellingen, is Klavers Jansen / Havenkwartier het grootstedelijke gebied in Breda waar verschillende functies een mix vormen van wonen, erfgoed, cultuur en creatieve bedrijvigheid. Cultuur levert een belangrijke bijdrage aan de transitie van dit gebied als voedingsbodem voor broedplaatsen en talentontwikkeling.

 

In 2016 heeft de gemeente Breda het convenant Zuiderwaterlinie mede ondertekend. Om de Zuiderwaterlinie provincie-breed in beeld te brengen is de linieplanner opgesteld. In deze linieplannen investeert de provincie enkele miljoenen. Daarnaast is aan de deelnemende gemeenten een bijdrage per inwoner gevraagd. Voor Breda betekent dit in de jaren 2018-2021 jaarlijks een bedrag van € 50.000 in de begroting erfgoed zal worden opgenomen.

 

Wat gaan we er voor doen?

Centraal in de community CultuurBreda staat de uitvoering van het werkprogramma 2018 en het uitbouwen, (groei) en inbedden in Breda gericht op:

 

Verbinding van culturele initiatiefnemers, voor verrijken, co-creëren, delen van initiatieven, samenwerking met partners in het Havenkwartier en kunstenaars in het pand Electron.

 

Ontwikkeling excellente plannen: culturele initiatiefnemers maken samen plannen met een hoog kwaliteitsniveau, onder andere Beaux Jazz, Guilherme Miotto, Playgrounds e.a.

 

Ontwikkeling van culturele infrastructuur: samen verantwoordelijkheid voor een stedelijk cultuurprogramma en uitdagingen oppakken, onder andere versterken infrastructuur cultuur in wijk aan wijkplatforms en community art en programmering cultuureducatie met onderwijs en culturele partners.

 

In 2018 voeren we de volgende activiteiten uit in de culturele sector:

  • Realisatie van het Generaal Maczek Memorial en aansluiting bij het provinciale programma Crossroads;
  • Uitvoeringsprogramma’s Culturele hoofdstructuur;
  • Verbouwing van MEZZ;
  • Realisatie van een culturele hub in KlaversJansen in het Havenkwartier;
  • Uitvoering uitgangspuntennotitie erfgoed;
  • In beeld brengen Zuiderwaterlinie.

 

In het kader van de culturele samenwerking binnen Brabantstad is in 2017 een taskforce ontwikkeld voor de verbinding van het cultuurbeleid van de B5 steden en de provincie. De ontwikkelingen in het landelijke beleid om voor de nieuwe cultuurplanperiode 2021-2024 samen te werken in stedelijke regio’s biedt kansen om de regio in positie te brengen. In 2018 vindt de uitvoering plaats naar de nieuwe cultuurplanperiode, waarin de stedelijke regio centraal staat.  

 

We hebben de ambitie om evenementen meer strategisch en gericht in te zetten bij de ontwikkeling van de stad en de regio. Breda heeft bekwame organisatoren, een ruim aanbod aan evenementen en aantrekkingskracht op nieuwe evenementen. Dat biedt kansen voor een meer gedifferentieerd aanbod en meer maatschappelijke spin-off. Bij nieuwe initiatieven kijken we kritisch naar de meerwaarde voor Breda.

 

Het implementeren van evenementenbeleid versterkt de profilering van Breda. Het programma Top Dienstverlening is gericht op een klantgerichte benadering van evenementenorganisatoren.

 

Wat is de uitdaging?

Achterliggende documenten

Maand / Jaar

Kaderstellend / Rapporterend / Evaluerend

Document

juni 2017

Kaderstellend

Voorjaarsnota 2017

Kaderstellend

Erfgoed in context; Erfgoedvisie 2008-2015

Kaderstellend

Factor C

Gerelateerde Producten

Risico's

Er worden voor 2018 binnen het thema Dynamische Stad geen significante risico's onderkend.

Wel is voor de doorontwikkeling van cultuur in het Havenkwartier een realistische businesscase noodzakelijk.

 

De Taskforce Brabantstad formuleerde de uitdaging voor een gezamenlijke cultuurbeleid naar de cultuurplanperiode 2021-2024.

Wat willen we bereiken?

Onderwijs en de gemeente volgen samen trends en ontwikkelingen en geven antwoord op de vraag uit het bedrijfsleven en diverse sectoren. We streven naar optimale kennisdeling in Breda en de regio.

 

Het MBO biedt een breed pallet van opleidingen aan met goede doorstroommogelijkheden. Het is de moeite waard om met het MBO en HBO onderwijs samen te onderzoeken of aansluiting en aanbod voldoende zijn in relatie tot de lokale en regionale economie en de toekomstige arbeidsmarkt.

 

Op het gebied van beroepsonderwijs zijn in Breda met Avans (brede hogeschool), NHTV (specialistische hogeschool) en de Nederlandse Defensie Academie (hoge)scholen gevestigd die al jaren zeer goed scoren in de landelijke studenten enquêtes. De samenwerking van onderwijs en bedrijfsleven heeft op de thema’s logistiek, maintenance, biobased economy, gezondheid en creatieve industrie veel opgeleverd zoals Dinalog, World Class Maintenance, de opleiding tot international maintenance manager van Avans, Logistics Community Brabant, Green Chemistry Campus, City of Imagineers, Health Community Breda en evenementen als Graphic Design Festival, Breda Photo en het International Digital Playgrounds Festival.

 

Partijen weten elkaar goed te vinden. Dit geldt ook voor de samenwerking met ROC De Rooi Pannen, ROC West-Brabant en de Nederlandse Defensie Academie. Breda vervult een belangrijke rol in het verbinden van al deze partijen. Daarmee is relatiebeheer, het onderhouden én bij elkaar brengen van netwerken een belangrijke taak om partijen met elkaar te laten schakelen.

 

Als internationale schakelstad heeft Breda volop internationale ambities. Het onderwijs is de afgelopen jaren enorm geïnternationaliseerd. Studenten en medewerkers werken over de hele wereld en zijn ambassadeurs voor Breda. Het onderwijs heeft een groot internationaal netwerk en kennis uit allerlei windstreken. De vraag is hoe ontwikkelingen in Breda hier van kunnen profiteren.

 

Het beroepsonderwijs werkt steeds meer praktijkgericht en dit is zichtbaar in de Centra voor Innovatief Vakmanschap en Center of Expertise bij MBO en HBO. Deze centra werken onderling en samen met bedrijven aan vraagstukken uit de praktijk.

 

Samen met onze onderwijspartners zetten we in op de uitgangspunten in de gezamenlijke onderwijsagenda. Centraal staat de continue dialoog met alle betrokkenen.

 

Wat gaan we er voor doen?

We werken samen met het onderwijs aan de thema’s uit de Strategische Onderwijsagenda. De grootste uitdaging zit in aansluiting van de behoefte aan personeel op het aanbod van personeel. Het onderwijs speelt hierin een cruciale rol in Breda en de regio. We volgen samen nauwgezet maatschappelijke trends en ontwikkelingen, delen kennis en ontsluiten kennis voor stad en regio.  

Op verschillende manieren stimuleren we de samenwerking en clustervorming. Op het gebied van toerisme en hospitality werken we nauw met MBO en HBO. We onderzoeken mogelijkheden om evenementen (Outdoor Brabant en ParaGames) in Breda als proeftuin in te zetten voor onderwijs en studenten. Zo brengen we lijn in de strategische samenwerking tussen gemeente, ondernemers en kennisinstellingen. De samenwerking leidt er ook toe dat de zichtbaarheid van het onderwijs groter wordt en bedrijven en instellingen een beter beeld krijgen van de verschillende Bredase opleidingen.

 

Er liggen kansen via BEAGLE voor proeftuinen op het gebied van Health, nu BEAGLE zich volledig focust op innovatie in de health sector. BEAGLE is de samenwerking op het gebied van kennisvalorisatie van de 6 hogere onderwijsinstellingen van Brabant: Tilburg Universiteit, Universiteit van Eindhoven, Fontys, HAS, Avans en NHTV.

 

NHTV onderzoekt samen met TiU, TU/e en TIAS de mogelijkheden voor een innovatief ecosysteem van universiteiten, hogescholen, TKI Dinalog en bedrijfsleven, van midden- en kleinbedrijf tot multinationals. Het fundamenteel onderzoek blijft binnen de universiteiten van Brabant, toegepast en praktijkonderzoek wordt ondergebracht bij de NHTV, waar onderzoekers van verschillende instellingen samen onderzoek doen. Het concept Logistics Community Brabant zet in op samenwerking tussen NHTV, NLDA, TiU, TU/e en Dinalog.

 

Brabant kent een grote logistieke sector waar veel mensen werken. Door stevige concurrentie en lage marges kost het logistieke MKB bedrijven moeite zich te blijven vernieuwen. Gericht op deze opgave gaan NHTV, TU/e, TiU, NLDA ondersteund door Dinalog zich organiseren in de Logistics Community Brabant (LCB). Doel is om kennis snel te vertalen naar het bedrijfsleven en praktijkvoorbeelden breed te verbinden aan logistiek onderwijs en onderzoek. Daartoe biedt LCB nieuwe kennisproducten voor bedrijven, zoals kennis onderhoudscontract, educatief partnership en ‘fresh brains’ afgestemd op de behoefte van de bedrijven. Het doel van LCB is de verbinding van onderwijs en onderzoek met het logistieke bedrijfsleven te versterken. Daarmee wordt de beschikbare expertise voor het bedrijfsleven versterkt, kan het sneller inspelen op de ontwikkelingen in de markt en neemt de innovatiekracht toe. In de uitvoering richt LCB zich met name op het leveren van jong toptalent, het voortdurend bijscholen van logistieke professionals en het snel aanleveren van de benodigde kennis om tot doorbraakoplossingen te komen. Met deze doelstelling sluit LCB aan bij de ambitie van het Economisch Programma Brabant 2020, de Logistieke Agenda Brabant, het Programma Logistiek West-Brabant, de Economische Agenda Breda en de Strategische Onderwijsagenda Breda en in het bijzonder om de innovatiekracht van het (logistieke) bedrijfsleven te vergroten.

 

Voor de kennisinstellingen vergroot LCB de mogelijkheden voor wetenschappelijk en praktijkgericht onderzoek met bedrijven. Bovendien versterkt LCB de samenwerking tussen de kennisinstellingen en die met andere innovatie bevorderaars in het ecosysteem. Op termijn zou Brabant de slimste logistieke regio kunnen worden met een centrale hub functie in Breda met als ambitie de nummer één logistieke kennisregio ter wereld.

 

De Regio West-Brabant en ROC West-Brabant werken samen voor de logistieke sector aan het Centrum voor Mobiliteit & Logistiek. Het doel van dit centrum is een intensieve samenwerking tussen onderwijs, bedrijfsleven en regionale overheden. Zo willen we blijvend investeren in een onderwijscurriculum met de focus op innovatie en ontwikkelingen in het bedrijfsleven. Breda wil zoveel mogelijk onderwijs partners en bedrijven laten aansluiten.

 

Er is een goede aansluiting met de arbeidsmarkt voor leerlingen uit het speciaal en praktijkonderwijs. Met de Uitvindfabriek geven we een impuls aan technisch onderwijs. De kern is benutten en slim verbinden van techniekonderwijs tussen PO, VO (zie programma 1) én MBO en HBO. De Úitvindfabriek geeft een boost aan het technisch onderwijs door leerlingen te stimuleren om bewust te kiezen voor een opleiding in de techniek. De komende jaren ontstaan daar grote tekorten door vergrijzing en onvoldoende afgestudeerden (in lijn met Techniek Pact).

 

Samen met de onderwijspartners willen we op basis van trends en ontwikkelingen meer inzicht krijgen in de toekomstige arbeidsmarkt. Daarna bekijken we hoe de opleidingsbehoefte optimaal aansluit bij de vraag uit de markt voor afgestudeerden aan MBO en HBO.

 

Wat is de uitdaging?

Achterliggende documenten

Maand / Jaar

Kaderstellend / Rapporterend / Evaluerend

Document

Gerelateerde Producten

Risico's

Er worden voor 2018 binnen het thema Onderwijs geen significante risico's onderkend.

Wat willen we bereiken?

Breda is een open stad, goed verbonden met haar brede mondiale, internationale en (boven)regionale omgeving. Het besturen van Breda stopt immers niet bij de gemeentegrenzen. Integendeel. Steeds meer opgaven op het gebied van klimaat, energie, migratie, mobiliteit, onderwijs en arbeidsmarkt hebben een (inter)nationale en/of (boven)regionale dimensie. Oplossingen vragen om samenwerking op verschillende schaalniveaus. Wij werken samen waar het past bij de opgave.

 

Wij positioneren ons nadrukkelijker als internationale schakelstad: met onze ligging en rol van internationaal knooppunt en met onze internationale kracht op gebied van kennis en onderwijs, (nieuwe) economie, duurzaamheid, cultuur en sport. We zijn zichtbaar en actief in netwerken in Den Bosch, Den Haag en Brussel. In en voor Brabant heeft Breda een internationale poortfunctie, tussen Amsterdam en Brussel én tussen Mainport Rotterdam en Brainport Eindhoven.

 

In de regionale samenwerking in West-Brabant focussen we ons op gezamenlijke ruimtelijk-economische opgaven en kansen. Breda heeft als centrumstad en ambassadeur van West Brabant een krachtige voortrekkersrol. Het sub-regionale schaalniveau van het daily urban system (een sociaal-economisch, geografisch verzorgingsgebied over gemeentegrenzen heen, waar inwoners wonen / verhuizen, werken / pendelen, gebruik maken van onderwijs en zorgen, besteden, uitgaan, etcetera) van de Baronie is voor Breda steeds belangrijker voor afstemming en samenwerking op allerlei beleidsterreinen. Breda wil daarin nadrukkelijk investeren. Zo verzorgt Breda ICT diensten voor de gemeente Drimmelen en de BWB. In het B5 netwerk willen we concreet samenwerken aan bedrijfsvoering op strategisch en operationeel niveau. Voor Breda is dit een kans op grotere ontwikkelsnelheid, minder kwetsbaarheden en samen aantrekken van hoog gekwalificeerd personeel.

 

We werken aan een toekomstbestendige relatie met NAC Breda. Er is bij de raad een breed gedragen voorkeur voor verkoop van het stadion. Dit verkennen we de komende periode met marktpartijen. Voor het eind van het jaar komt het college opnieuw met een voorstel naar de raad met het resultaat van deze gesprekken. Omdat er nog altijd een kans is dat de verkoop van het Rat Verleghstadion niet doorgaat, spreken we als optie voor terugval ook over verhuur aan een derde partij.

 

Aan de verkoop van het stadion zitten zeer waarschijnlijk financiële consequenties. Bijvoorbeeld een mogelijke afwaardering van het stadion bij verkoop. Omdat gesprekken met geïnteresseerde marktpartijen nog lopen is er op dit moment geen duidelijker beeld te schetsen van de financiële consequenties.

 

De tijdelijke wijziging op de huurovereenkomst is met één jaar verlengd, tot 1 juli 2018. Die tijdelijke wijziging betekent dat de gemeente een deel van het groot onderhoud voor haar rekening neemt (volgens de met NAC Breda overeengekomen demarcatielijst) en alleen als de veiligheid in het geding is of we kapitaalvernietiging moeten voorkomen.

Wat gaan we er voor doen?

Concreet geven we inhoud aan de ambitie van Verbindend bestuur langs drie sporen:

 

1. Versterken van (boven)regionale samenwerking en slagkracht met andere gemeenten / overheden, bedrijfsleven en kennispartners (triple-helix) in de netwerken van Brabantstad, West-Brabant en de Baronie met meer focus op gezamenlijke economisch-ruimtelijke opgaven.

 

2. Samen met partners in stad en regio bepalen en uitvoeren van een strategische agenda en aanpak voor internationalisering, internationaal vestigingsklimaat en het benutten van de kracht van Breda als internationale schakelstad.

 

3. Met intensiveren van Externe Betrekkingen vergroten we onze netwerk- en lobbykracht naar Den Bosch, Den Haag en Brussel, samen met partijen uit stad en regio.

 

Het Verhaal van Breda is voor inhoudelijke positionering het leidend kompas voor deze drie sporen van Verbindend Bestuur.

 

 

Ad. 1 Versterken (boven)regionale samenwerking

Breda wil een sterke stad zijn in een sterke regio. Voor de bestuurlijke (boven)regionale samenwerking voeren wij het door de raad vastgestelde position paper regionale samenwerking uit, op verschillende schaalniveaus en in meerdere windrichtingen. We kijken gericht en selectief met wie we in de regio welke ambitie uitvoeren op drie schaalniveaus:

o de sub regio van de Baronie;

o de regio West-Brabant;

o bovenregionaal in en buiten Brabant, in bijzonder het netwerk van Brabantstad.

 

Sub regio Baronie

Op het sub regionale schaalniveau van het daily urban system van de Baronie deden we onderzoek, samen met de gemeente Oosterhout, Etten-Leur en Moerdijk, naar samenwerkingskansen op de strategisch economische corridor van de A16. We informeerden de raad over de zes thema’s en vier actielijnen in het adviesrapport (economische dynamiek, onderwijs en arbeidsmarkt, innovatie en promotie / marketing / acquisitie / branding) en voeren ze uit in 2018.

 

Wij verkennen in 2018 de samenwerkingsmogelijkheden voor de Omgevingswet, in het bijzonder een sub regionale afstemming en inhoudelijke koppeling van de op te stellen regionale omgevingsvisie; Daarnaast zoeken we naar mogelijkheden voor intensivering van de samenwerking op het gebied van bedrijfsvoering.

 

Regio West-Brabant

In 2017 is de basis gelegd voor een krachtiger samenwerking in de regio West-Brant, met focus op economisch-ruimtelijke opgaven. De samenwerking geven we nog meer vorm en inhoud met het bedrijfsleven en kennis- en onderwijspartners. Het Delta Network (voorheen Strategic Board), de RWB en REWIN zetten we samen in hun kracht. Samen formuleren we een nieuwe strategische ambitieagenda voor West-Brabant. We nemen als centrumstad het voortouw en onderzoeken het draagvlak in de regio voor een krachtig investerings- en realisatiefonds. We hebben al een onderzoekers- en ontwikkelfonds, maar nog geen fonds voor de daadwerkelijke uitvoering van plannen. Met dit fonds vegroten en versnellen we de regionale lobby- en uitvoeringskracht van onze  ambities en creëren we cofinanciering.

 

Deze doorontwikkeling moet in het eerste kwartaal van 2018 grotendeels zijn afgerond, om bij de start van de nieuwe bestuursperiode meteen te kunnen doorpakken. Richting 2018  willen we beter inzicht en aansturing van de regionale, verbonden partijen.

 

Bovenregionaal: BrabantStad en Provincie

Op het schaalniveau van de provincie zijn er in 2017-2018 twee belangrijke bewegingen. De provincie wil met de regio’s en steden een sterker Brabants netwerk vormen, onder andere  door afspraken met de vier regio’s in de vorm van versnellingsagenda’s, integrale afstemming van mobiliteit (GGA) en ruimte (RRO) en realisatie van de agenda’s van streeknetwerken. Eind 2017 komt er meer duidelijkheid over deze beweging.

 

Partijen in Brabantstad (de provincie en de B5-steden) erkennen dat dit bestuurlijk netwerk meer elan en slagkracht nodig heeft qua (stedelijke) agenda, werkwijze (governance) en verbinding naar andere steden en regio’s. Ook dit krijgt concreter vorm en inhoud zodat we in de nieuwe bestuursperiode hierop kunnen bouwen. Op basis van deze beweging zoeken we de komende tijd- zowel binnen het netwerk van Brabantstad als bilateraal - bestuurlijk en ambtelijk toenadering. Heel concreet heeft dit de afgelopen maanden geleid tot het aangaan van een convenant met meerjarige bestuurlijke samenwerkingsafspraken tussen de colleges van Breda en Tilburg op het gebied van leren, werken, bereikbaarheid, zorg, veiligheid, energie en organisatie. De concrete acties worden de komende maanden uitgewerkt en daarna in 2018 e.v. uitgevoerd.  De buursteden maken deze verbinding om daarmee ook ‘hun’ regio’s van West-Brabant en Hart van Brabant nadrukkelijk te versterken.

 

 

Ad.2 Versterken internationale aantrekkingskracht

In 2017-2018 willen we de internationale bewustwording vergroten. Prioriteit is samen met partners vanuit stad en regio stappen zetten op het gebied van:

- internationale bereikbaarheid (agendering, lobby);

- ontvangst, vestiging en verblijf van expats in Breda, inclusief rol en ontwikkeling van de Internationale School Breda;

- verbinden van internationale oriëntaties van kennis- en onderwijsinstellingen;

- uitbouw van de stedenband met Wroclaw, met het oog op 2019 (75 bevrijding – Crossroads – Maczek).

 

Ook kijken we hoe we de UN Duurzame Ontwikkelings Doelen kunnen benutten in ons internationaal denken en doen.

 

Ad.3 Intensiveren van onze Externe Betrekkingen

Meer dan ooit erkennen wij het belang van goede, actieve externe betrekkingen (public affairs) en gericht vergroten van onze netwerk- en lobbykracht naar Den Bosch, Den Haag en Brussel. We doen dit samen met partijen in de stad en regio. Het Verhaal van Breda geeft in 2017 en 2018 handen en voeten aan onze lobby agenda. Medio 2017 komt er een adviseur / lobbyist met accent op Den Haag. Met de bestaande lobbykracht gericht op Brussel slaan we onze vleugels uit naar Europa. Dit doen we onder andere door de netwerken en financiële kansen in Europa goed te kennen en te benutten, vanuit het perspectief van Breda en de regio West-Brabant, vooral op het gebied van klimaatadaptatie, energietransitie, mobiliteit en zorginnovatie. We versterken onze positie als internationale kennisstad. We onderhouden in 2018 bestaande en gaan nieuwe verbindingen aan met Europese partnersteden en regio’s. Ook versterken we onze kennis van Europese programma’s, initiatieven en structuurfondsen. We nemen op basis van onze lobbyagenda actief deel aan Europese events zoals de Open Days te Brussel.

 

Breda is in 2018 gaststad voor de Brabantdag 2018, een tweejaarlijks netwerkevent waar honderden bestuurders, ondernemers, maatschappelijke organisaties en kennispartners uit Vlaams-Brabant en Noord-Brabant elkaar ontmoeten.

Achterliggende documenten

Maand / Jaar

Kaderstellend / Rapporterend / Evaluerend

Document

juni 2017

Kaderstellend

Voorjaarsnota 2017

Gerelateerde Producten

Risico's

Er worden voor 2018 binnen het thema Verbindend Bestuur geen significante risico's onderkend.

De kosten van dit programma

(Bedragen x € 1.000)

Nr.

Thema

Jaarrekening 2016

Begroting 2017

Begroting 2018

Begroting 2019

Begroting 2020

Begroting 2021

Lasten

2.1

Stimuleren economische ontwikkeling in Breda

17.265

11.627

20.365

16.425

12.452

10.202

2.2

Grote projecten in de stad

3.474

2.351

7.818

6.913

3.482

4.096

2.3

Dynamische stad

24.932

23.852

24.532

24.530

24.887

25.119

2.4

Beroepsonderwijs en huisvesting onderwijs

19.246

17.526

21.192

15.954

16.221

16.493

2.5

Verbindend bestuur

1.222

1.444

1.443

1.452

1.457

1.457

Totaal lasten

66.139

56.800

75.349

65.274

58.500

57.368

Baten

2.1

Stimuleren economische ontwikkeling in Breda

13.793

5.284

15.901

12.966

9.149

7.018

2.2

Grote projecten in de stad

12.742

1.132

6.121

5.162

957

1.869

2.3

Dynamische stad

685

567

615

615

606

533

2.4

Beroepsonderwijs en huisvesting onderwijs

1.894

1.931

2.001

0

0

0

2.5

Verbindend bestuur

160

57

57

57

57

57

Totaal baten

29.273

8.971

24.696

18.800

10.770

9.478

Mutaties in reserves

Stortingen

0

118

120

122

122

122

Onttrekkingen

698

118

120

122

122

122

Totaal reserves

-698

0

0

0

0

0

Totaal

36.167

47.829

50.653

46.474

47.730

47.890

Relevante afwijkingen ten opzichte van vorig begrotingsjaar


De Grondexploitaties veroorzaken binnen het thema economische ontwikkeling het verschil tussen de lasten en de baten, deze fluctuatie is structureel. Onder het thema grote projecten is in 2018 naast Via Breda de kapitaallasten opgenomen van de grote projecten Gasthuisvelden, Corbion en Amphia. Onder Via Breda is voor de grondexploitatie Stationskwartier in 2018 de jaarschijf van de Jaarrekening 2016 opgenomen. In de paragraaf grondbeleid is uitgegaan van de laatste herziening per 1 juli 2017.  De toename van de lasten en baten van 2017 naar 2018 van circa € 5 miljoen is toe te schrijven aan de grondexploitatie Stationskwartier van Via Breda.

Mutaties in reserves

(Bedragen x € 1.000)

Stand op

Mutaties

Stand op

Ondernemend Breda

1-1-2018

31-12-2018

Reserve toeristenbelasting

0

0

0

Totaal

Mutaties in voorzieningen

(Bedragen x € 1.000)

Stand op

Mutaties

Stand op

Ondernemend Breda

1-1-2018

31-12-2018

Vrz ECO-Cultuur

6

-12

-5

Totaal

6

-12

-5

Investeringen

(bedragen x € 1.000)

Investeringen in dit programma

Lopend krediet in

Nog te voteren in

Totaal beschikbaar in

Geraamde uitgaven

Geraamde uitgaven

Geraamde uitgaven

Geraamde uitgaven

1-1-2018

2018

2018

2018

2019

2020

2021

Ondernemend Breda

Stationskwartier/OVTC

5281

0

5281

3857

1424

0

0

Amphia

432

0

432

432

0

0

0

Via Breda/3 Hoefijzers

200

0

200

0

200

0

0

Bedrijventerreinen

40

0

40

40

0

0

0

FSO Markoevers

0

250

250

250

0

0

0

Generaal Maczek Memorial

0

200

200

200

0

0

0

Masterplan verlichting

0

600

600

600

0

0

0

Slimme mobiliteit

0

200

200

200

0

0

0

FSO Gasthuysvelden voorbereiding/aansturing

0

500

500

500

0

0

0

FSO Gasthuysvelden Nieuw Mark

0

2400

2400

2400

0

0

0

Voorbereiding Nieuw Stadsdepot

0

400

400

400

0

0

0

FSO Havenkwartier

0

300

300

300

0

0

0

FSO Havenkwartier/voorbereiding

0

500

500

500

0

0

0

Totaal

5.953

5.350

11.303

9.679

1.624

0

0

Aan dit programma gerelateerde verbonden partijen